🧠 Hội chứng Tourette ở trẻ em (Tourette Syndrome – TS)
1️⃣ Giới thiệu
Hội chứng Tourette là một rối loạn thần kinh khởi phát ở tuổi thiếu nhi, đặc trưng bởi những cử động hoặc âm thanh lặp đi lặp lại ngoài ý muốn, gọi là tic.
Các tic này không phải do trẻ cố tình tạo ra, mà là kết quả của rối loạn trong hoạt động điều hòa của các vùng não kiểm soát vận động và hành vi.
Hội chứng Tourette không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được hiểu và hỗ trợ đúng cách, có thể ảnh hưởng đến học tập, cảm xúc và mối quan hệ xã hội của trẻ.
⸻
2️⃣ Tuổi khởi phát và tần suất gặp
• Hội chứng thường bắt đầu từ 5 đến 10 tuổi.
• Ban đầu, tic thường xuất hiện ở vùng mặt, cổ hoặc vai, sau đó có thể lan sang các vùng khác của cơ thể.
• Ở Hoa Kỳ, ước tính 1 trong 160 trẻ em có hội chứng Tourette, và 1 trong 100 trẻ có một dạng rối loạn tic nhẹ hơn.
• Bệnh gặp nhiều ở trẻ trai hơn trẻ gái.
• Triệu chứng thường đạt đỉnh vào tuổi 10–12, rồi giảm dần khi trẻ trưởng thành.
⸻
3️⃣ Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định.
Các nhà khoa học cho rằng đây là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường, ảnh hưởng đến hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là dopamine.
Điều cần nhấn mạnh:
• Đây không phải lỗi của cha mẹ hay của trẻ.
• Không có bằng chứng cho thấy stress, giáo dục, hay chế độ ăn là nguyên nhân gây bệnh.
• Một số trường hợp có tính di truyền nhẹ, nghĩa là có thể có người thân trong gia đình từng có biểu hiện tương tự.
⸻
4️⃣ Biểu hiện lâm sàng
🔹 Tic vận động
• Tic đơn giản: chớp mắt, giật đầu, nhún vai, nhăn mặt, xoay cổ.
• Tic phức tạp: chạm vào đồ vật, nhảy, xoay tròn, hoặc thực hiện chuỗi cử động có vẻ có mục đích.
🔹 Tic phát âm
• Tic đơn giản: khịt mũi, ho khan, hắng giọng, phát ra âm thanh ngắn.
• Tic phức tạp: lặp lại lời người khác (echolalia), lặp lại chính lời mình (palilalia), hoặc nói ra từ không phù hợp (coprolalia – hiếm gặp).
🔹 Đặc điểm chung
• Tic có thể thay đổi về vị trí, tần suất và mức độ theo thời gian.
• Trẻ thường cảm thấy thôi thúc phải thực hiện tic – giống như “cơn ngứa” hoặc cảm giác căng tức khó chịu – và chỉ dịu đi sau khi tic xảy ra.
• Tic tăng khi trẻ căng thẳng, mệt mỏi, phấn khích, và giảm khi trẻ tập trung hoặc đang ngủ.
⸻
5️⃣ Các rối loạn đi kèm
Hội chứng Tourette thường không xảy ra đơn độc.
Nhiều trẻ có thể kèm theo:
• Rối loạn tăng động giảm chú ý: khó tập trung, hiếu động, dễ bị phân tâm, bốc đồng.
• Rối loạn ám ảnh – cưỡng chế: trẻ có những suy nghĩ hoặc hành vi lặp lại không cưỡng lại được, như rửa tay nhiều lần, đếm số, hoặc sắp xếp đồ vật theo trật tự nhất định.
• Rối loạn lo âu, trầm cảm nhẹ, khó khăn trong học tập, rối loạn giấc ngủ, hoặc rối loạn xử lý cảm giác.
Những rối loạn này ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nhiều hơn bản thân tic, nên cần được phát hiện và hỗ trợ kịp thời.
⸻
6️⃣ Chẩn đoán
Hội chứng Tourette được chẩn đoán dựa trên:
1. Có ít nhất hai loại tic vận động và một loại tic phát âm, không nhất thiết xuất hiện cùng lúc.
2. Các tic kéo dài trên 1 năm kể từ khi bắt đầu.
3. Khởi phát trước 18 tuổi.
4. Không do thuốc, chất kích thích, hay bệnh lý khác gây ra
Thông thường, bác sĩ chuyên khoa thần kinh nhi có thể chẩn đoán dựa trên khai thác bệnh sử và thăm khám lâm sàng, không cần chụp cộng hưởng từ hay xét nghiệm phức tạp, trừ khi có dấu hiệu bất thường khác.
⸻
7️⃣ Điều trị
Thuốc điều trị
Mục tiêu điều trị là giúp trẻ kiểm soát tic và giảm ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.
Việc dùng thuốc chỉ được cân nhắc khi các tic gây khó chịu, ảnh hưởng đến học tập, tâm lý hoặc xã hội.
Các nhóm thuốc có thể được sử dụng gồm:
• Clonidine và Guanfacine – thường được chọn đầu tiên, giúp giảm tic nhẹ đến trung bình và hỗ trợ kiểm soát tăng động giảm chú ý.
• Topiramate (Topamax) – đôi khi được dùng để giảm tần suất tic.
• Antipsychotic medications – được chỉ định khi tic nặng hoặc không đáp ứng các phương pháp khác, giúp điều hòa hoạt động vận động trong não.
• Tetrabenazine hoặc các thuốc ức chế VMAT2 – dùng trong một số trường hợp đặc biệt để giảm cử động không kiểm soát.
Tất cả việc dùng thuốc cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa thần kinh nhi, vì mỗi trẻ đáp ứng khác nhau và có thể có tác dụng phụ riêng.
⸻
Phẫu thuật
Trong những trường hợp nặng, khi thuốc không mang lại hiệu quả đủ tốt, có thể cân nhắc phương pháp kích thích não sâu (deep brain stimulation).
Phương pháp này bao gồm đặt điện cực vào vùng não nhất định, nối với thiết bị phát xung điện nhỏ dưới da, giúp điều hòa hoạt động thần kinh bất thường.
Đây là lựa chọn hiếm gặp và chỉ áp dụng ở trẻ lớn hoặc người trưởng thành, sau khi đã thử các phương pháp điều trị khác.
⸻
8️⃣ Hỗ trợ tâm lý và giáo dục
Điều trị Tourette không chỉ là dùng thuốc.
Điều quan trọng nhất là hiểu đúng, đồng hành và giảm kỳ thị.
🔹 Liệu pháp hành vi
• Liệu pháp hành vi chuyên biệt cho tic (CBIT) giúp trẻ nhận biết cảm giác thôi thúc và học cách kiểm soát phản ứng.
• Tư vấn tâm lý giúp trẻ giảm lo âu, tăng tự tin và cải thiện kỹ năng xã hội.
🔹 Hỗ trợ trong học đường và gia đình
• Thầy cô cần hiểu rằng tic không phải hành vi cố ý.
• Gia đình nên bình tĩnh, chấp nhận và không trách phạt trẻ khi tic xảy ra.
• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể thao, âm nhạc hoặc nghệ thuật để giảm căng thẳng và nâng cao sự tự điều chỉnh.
• Giữ giấc ngủ đều đặn, tránh căng thẳng – vì đây là yếu tố ảnh hưởng mạnh đến mức độ tic.
⸻
9️⃣ Tiên lượng
Hội chứng Tourette thường giảm dần khi trẻ lớn lên.
Khoảng hai phần ba trẻ gần như hết tic hoàn toàn trước tuổi 18.
Số còn lại có thể còn tic nhẹ, nhưng đa số vẫn học tập, làm việc và sống bình thường.
Với sự đồng hành đúng đắn từ gia đình, nhà trường và bác sĩ, trẻ có thể phát triển khỏe mạnh, tự tin và hòa nhập xã hội tốt.
⸻
💬 Lời nhắn gửi đến phụ huynh
Hãy nhớ rằng:
• Tourette không phải lỗi của ai.
• Không nên ép trẻ “ngừng lại”.
• Hãy quan sát, lắng nghe và đồng hành với con bằng sự kiên nhẫn.
• Tìm hiểu thông tin khoa học đúng đắn giúp giảm lo lắng và tránh hiểu lầm.
• Mỗi tic chỉ là một phần nhỏ trong hành trình phát triển của con – và con vẫn là chính mình, trọn vẹn và đáng yêu.
📍 Tóm tắt nhanh:
Đặc điểm Mô tả
Tuổi khởi phát 5–10 tuổi
Biểu hiện Tic vận động và tic phát âm, thay đổi theo thời gian
Rối loạn kèm theo Tăng động giảm chú ý, ám ảnh – cưỡng chế, lo âu, học tập
Điều trị Clonidine, Guanfacine, Topiramate, Antipsychotic medications, Tetrabenazine/VMAT2 inhibitors
Hỗ trợ Liệu pháp hành vi, tư vấn tâm lý, giáo dục và đồng hành gia đình
