CDKL5: Gen thường gặp trong bệnh não động kinh và phát triển

CDKL5 là một trong những nguyên nhân di truyền phổ biến gây ra bệnh não động kinh và phát triển (Developmental and Epileptic Encephalopathy – DEE), đặc biệt ở trẻ nhũ nhi.

Vị trí và vai trò sinh học

Gen CDKL5 nằm trên nhiễm sắc thể X (Xp22.13), mã hóa cho một loại protein kinase hoạt động ở cả bào tương và nhân tế bào:

Ở bào tương, CDKL5 điều hòa bộ khung actin và phát triển sợi nhánh dendrite thần kinh thông qua tương tác với Rac1.

Ở nhân, CDKL5 phosphoryl hóa MeCP2 và DNMT1, từ đó ảnh hưởng đến biểu hiện gene và methyl hóa DNA.

Thiếu hụt CDKL5 gây rối loạn quá trình phiên mã, dẫn đến triệu chứng bệnh.

Biểu hiện lâm sàng

Khởi phát trước 3 tháng tuổi, co giật kháng thuốc, giảm trương lực cơ, chậm phát triển vận động nặng.

Gặp chủ yếu ở trẻ gái, nhưng vẫn có thể xảy ra ở trẻ trai do đột biến de novo.

Tiến triển bệnh gồm 3 giai đoạn:

Động kinh cục bộ (4 tuần – 6 tháng)

Co thắt kiểu West (giai đoạn nhũ nhi)

Co cứng và động kinh giật cơ (giai đoạn muộn)

Diễn tiến phát triển

Trên 90% bệnh nhân chậm phát triển nặng.

Khoảng 25% đạt được khả năng đi hoặc nói từ đơn trước 5 tuổi.

Rối loạn do CDKL5 từng bị nhầm với hội chứng Rett do có các cử động tay rập khuôn, nhưng hiện đã được xác định là một rối loạn riêng, không có giai đoạn thoái lui như Rett.

[DÀNH CHO PHỤ HUYNH] – Đã có thuốc đầu tiên cho CDKL5, nhưng...

Năm 2022, FDA Hoa Kỳ đã phê duyệt thuốc Ztalmy (ganaxolone) – loại thuốc đầu tiên điều trị các cơn co giật liên quan đến rối loạn thiếu hụt CDKL5 (CDKL5 Deficiency Disorder – CDD).

Tuy nhiên, có một số điều quan trọng mà cha mẹ cần biết:

Ztalmy chỉ được chỉ định cho trẻ từ 2 tuổi trở lên

Theo nghiên cứu, thuốc giảm trung bình 31% số cơn co giật vận động (động kinh cơn lớn), không cắt hoàn toàn cơn (mặc dù ganaxolone vẫn được xem là một liệu pháp điều trị trúng đích- target treatment)

96% bệnh nhân trong nghiên cứu vẫn dùng thêm các thuốc chống động kinh khác như valproate, levetiracetam, clobazam, vigabatrin

Hiện thuốc chưa có mặt tại Việt Nam (do mới chỉ được cấp phép năm 2022 tại Hoa Kỳ theo quy trình Priority Review, Fast Track, Orphan Drug)

Với các gia đình có con nhỏ khởi bệnh sớm và biểu hiện nặng, điều này có thể gây thất vọng. Nhưng y học là một ngành khoa học luôn phát triển. Những liệu pháp tiên phong như Ztalmy thường là bước đầu tiên, và sẽ còn nhiều nghiên cứu và giải pháp mới trong tương lai.

Trong lúc chờ đợi:

Cha mẹ hãy tiếp tục các biện pháp điều trị hiện có, kết hợp cùng bác sĩ.

Kết nối với cộng đồng phụ huynh có con mắc bệnh hiếm – đây là nguồn động viên và thông tin rất quý.

Nhiều tiến bộ y học cho bệnh hiếm đã thành công chính nhờ phụ huynh hỗ trợ cho nghiên cứu.

Hy vọng bắt đầu từ hiểu biết. Và hành trình thay đổi bắt đầu từ sự kiên cường của mỗi gia đình.

tài liệu tham khảo:

1. Kilstrup-Nielsen C, Rusconi L, La Montanara P, et al. What we know and would like to know about CDKL5 and its involvement in epileptic encephalopathy. Neural Plast. 2012;2012:728267. doi:10.1155/2012/728267

2. U.S. Food and Drug Administration. FDA approves drug for treatment of seizures associated with rare disease in patients two years of age and older. FDA.gov. Published Mar 18, 2022.